Рекламный баннер 990x90px ban1
81.56
95.48

Рубрика «Өг-бүле - тыва кижиниң амыдыралының сүзүү»

Рубрика «Өг-бүле - тыва кижиниң амыдыралының сүзүү»

Тыва Республиканың Национал архиви өгбелеривистиң өг-бүлезинге, ажы-төлүнге, төрел-дөргүлүнге, арат-чонунга хумагалыг байдалының ёзу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы.

Ооң университеттери.

Суваң биле Новандыктың чаңгыс-ла бай чүвези уруглар. Оларга барык чыл санында-ла уруг төрүттүннер турган. Ынчап чорза-чорза ажы-төлү өгге сыңышпастап, чемге чединместеп эгелээн. Ынчан Новадык кадайынга мынча деп сүмелээн:
- Часкымны Күнчүңмаа угбайга азырандаа бериптээлем. Олар чүгле чаңгыс уруглуг болгай. Бистииң база өстүр азырап-ла каайлар, хей-ле ону маңаа аштадып чоор бис. Уруг ам-даа бичии болгай, ынчангаш чаа авазынга чаңчыга бээр ийнен.
Ийи харлыг Часкымның салым-хуузу ынчаар шиитпирлеттине берген. Адазы уруун ушкарып алгаш, Чаа-Хөлче чоруп каан. Олар боттары ынчан Чөөн-Хемчиктиң Ийме сумузунга чурттап турганнар.
Күнчүңмаа хенертен аксының кежиинге амырап, уругну бодунуң уруу-биле дөмей өстүрүп эгелээн. Бо бүгүнүң болуп турганындан бээр чартык чүс чыл ажа берген, а Монгуш Часкым азыраан иезиниң канчаар эргеледип-чассыдып, чылыг сөстерни чугаалап чораанын ам-даа сактып чоруур.
Ажылгыр, угаангыр, бүгү-ле чаа чүвеге сундулуг Күнчүңмаа уруун база боду ышкаш өстүрерин оралдажып чораан. 1930 чылда төрээн дылының кырынга чаа бижик тыптып кээрге, иешкилер бижик өөренир бөлгүмге киир бижидип алырга кым-даа ону элдепсинип кайгаваан.
Часкым хүндүс хой кадарар, а кежээ бөлгүмче халып каар турган. Отту долгандыр олуруп алган улуг-даа, аныяк-даа араттар өөренип эгелээн.
- Калбак шуугайны баштай үс-биле, ооң соонда хүл-биле чаггаш, аңаа ыяш-биле үжүктерни, саннарны бижип турган бис – деп, Монгуш Чымбаевна чугаалап олурар, - шуугайывысты, бижиир ыяжывысты ап алгаш, хүлдү хапка ургаш, курувуска азынгаш, үстү база курлавылап алгаш, бижиир ыяштарывысты идик хончузунга суккаш, хоювусту ховуже алгаш үнүптер чораан бис. Хой оъттап чорда бир черге олуруп алгаш, база-ла өөренип кириптер турган бис.
Бир катап Часкымны партия эге организациязының секретары келдиртип алгаш, Москваже өөренип чоруурун саналдаан.
Чадаанага келгеш, оортан Кызылче чорупкан. Аңаа элээн хөй оолдар, уругларны чыггаш, Москваже чорударынче белеткей берген. Майыктааш, тон, бөрт дээн ышкаш каш хептерни берип каан. Усинск оруу-биле тергелиг чоруп кааннар. Абаканга баргаш, тыва оолдар, кыстар демир-орукка олурупкаш, каш хонганда Москваже чеде берген. Чөөн чук улустарының өөренир черинге өөренип эгелээннер.
Москвадан ээп келгеш, Бии-Хем районнуң Тарлаг суурунга партия организациязының секратарынга ажылдай берген.
1943 чылда Монгуш Чымбаевна Часкымны ТАРН-ның Төп Комитединге херээженнер килдизиниң эргелекчизинге ажылдаарын саналдаан.
Монгуш Чымбаевна болгаш ооң ашаа Салчак Сазынмаевич Шалчыма (Тыва АССР-ниң Дээди Судунуң кежигүнү) үш уругларны өстүрүп кижизиткен. Светланазы библиотека институдун дооскан, культура министерствозунда, Өпей-оол кинотехникум соонда радио дамчыдылга болгаш телевидение комитединде ажылдап турарлар. Эң бичии уруу Рая алдыгы класстың өөреникчизи.
Монгуш Чымбаевна Часкым кижилерге дуза чедирер дээш сагыш-човаашкын-биле долган амыдыралдың улуг университедин дооскан.

В. Межова. Номдан үзүндү.

Номдан чурук.

- Тываның алдарлыг херээженнери. – Редактор Сонам С.С. – Тываның ном үндүрер чери. – Кызыл-1967. - 67-72-ги арыннар.
35

Оставить сообщение:

Поделитесь новостями с жителями города
Если Вы стали свидетелем аварии, пожара, необычного погодного явления, провала дороги или прорыва теплотрассы, сообщите об этом в ленте народных новостей. Загружайте фотографии через специальную форму.
Полезные ресурсы