16:58 20.10.2023 16+
Рубрика «Өг - тыва чоннуң амыдыралының өзээ» Национал архивтиң тыва чоннуң болгаш өгнүң дугайында ёзу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы. Сүтке болгаш сүттен кылган чемге хамаарышкан чаңчылдар. Быштак чажар чаңчыл хөй улус чыылган байырлалдар-биле холбашкан. Чижээ, буга бажы дагаан черге онаан октаан мөгелер алгы кырында делгеп каан дилиндек-дилиндек быштакты адыштааш, көрүкчүлерниң талазынче чаларадып чажыптар. Ооң утказы болза тыва чон мөгелерин ак чеминиң дээжизи-биле чемгерип турары, шилиндек мөгелер чыылган чонга бодунуң сартыын берип, бай шинчизин бүгүдеге илередип турары болур. Арагалыг көгээржик. Бурун шагда өг бүрүзүнге арагалыг көгээржик албан турар. Көгээржии чок өг болза, арагалыг дооралыг болур. Хүндүлүг кижи өгге кирип келген болза, оларларга тудуп сунар арага кажан-даа белен турар. Бурун шагда хүндүлеткен кижи ийи дугураан араганы чооглапкаш, соксап каар чаңчыл турган. Бурун тыва ёзузунда арага чүгле хүндүткелдиг суксуну турган. Араганың кырынга чам үнген дижир. Араганың ажыг хоранын кым-даа ажып эртпээн, ынчангаш бурунгу тывалар араганы чүгле эзеңги дыңзыдып ижер, азы чүгле ийи аяк арага ишкеш, соксап каар чаңчылдыг чорааннар. Аяк сүт тудар чаңчыл. Тываларның аразында кончуг нептереңгей турган. Хүндүлүг кижини арт кырындан уткуурда, кежиг аксындан, орук белдиринден уткуурда, бир аяк сүттү каас-коя хептиг кижи өргүп сунар. Ак сүт, ак сеткилдиг кижи болгаш ак орук даады тудуш дижир. Кенин-Лопсан М.Б. - Тыва чоннуң буруңгу ужурлары. - Кызыл: “Новости Тувы”, 1994. - Арыннар: 187.
38396
Оставить сообщение: