14:24 01.03.2024 16+
Рубрика "Урянхай. Тыва дептер" «Урянхай. Тыва дептер» деп антология-биле Тыва Республиканың Национал архивиниң таныштырылгазы. СКИФЫ ТУВЫ: ЯЗЫКОВАЯ И ЭТНИЧЕСКАЯ ПРИНАДЛЕЖНОСТЬ Народы не падают с неба и не скрываются в землю... (Историк Н. Карамзин). Чаачайлыг Час-Адырым, Чажымайдан чуртум чүве. Чараш Чүшкүт, Бурган-Тайга, Чайлаам чүве, кыштаам чүве – тыва кожамык. Күл-Тегинге тураскааткан биче бижик (уран-чечен очулга) Деңгерлер дег өндүр, дээрлерден чаяттынган Дендии мерген түрк Билги-каган бодум Шак бо өйде дүжүлгеге саадаптым. Соомдан салгаар дуңмаларым, оолдарым, Буян-чолдуг, бириккеним аймак-чонум, Мурнуу чүктүң шадапыт беглери, Соңгу чүктүң таркан дужаалдыг беглери, Чар-сөзүм эчиске киир дыңнаңар. Саттыныкчы чуттуг бакка былгашпаан, Сагыжы ак, сүлдези бедик амгы түрк хаан Эзим-даштыг Өтүкенге саадап орда, Эл-чуртка муңгак турбас, элег болбас. Аг-шериим баштап алгаш, бурунгаар Шантуң чедир чаалаштым, Чалгып мөөрээн далай арай четпейн бардым. Оң талада тос-эрсенге дээр чаалаштым. Тайылбыр сөстер: Билге-каган («Мерген-хаан») – Күль-тегинниң кады төрээн акызы (716-734 чылдар аразында чагырып чораан); каган – хаан, а билге – мерген угаанныг дээн уткалыг. Шадапыт: шадапыт беглер – улуг дужаалдыг беглер. Бег дээрге – улуг дужаалдыг кижи, амгы тыва дыл-биле алырга – нойон дужаалдыг кижи. Таркан – онза эрге дужаал, хөйнүң санында таркат бооп болур. Өтүкен: Өтүкен-Йыш – Өтүкен ыяш, Чөөн Хангай сынында Орхон хем бажы. Эл – аймак-чурт. Шантуң – Кыдаттың Шаньдун можузу. Токуз-эрсен («тос-эрзен») – тос аймактың бириккен эрсен чону. С.К. Шойгу. - "Урянхай. Тыва дептер". – Москва: Слово/SLOVO, 2007. - т. 1. - Арын: 62
38455
Оставить сообщение: